Seluloz
Selüloz; bitkilerde hücre yapısının büyük bir bölümünü oluşturan bir karbonhidrattır. Diğer bir tanımla
Selüloz, bitkilerin destek dokularının bileşeni ve bunların hücre çeperlerinin temel maddesi olan poliozit şekerdir.
Tabiatta saf olarak pamukta, birçok genç bitkilerin hücrelerinde rastlanır. Pamuk, dokuma endüstrisinde kullanıldığı için selüloz,
bol ve ucuz olan odun, saman, pamuk sapı, pirinç sapı gibi çeşitli bitkilerden elde edilir. Başlı başına bir endüstri kolu yaratan selüloz,
kağıt, suni ipek, selofan, patlayıcı ve plastik maddelerin yapımında kullanılır.
Selüloz, odun, keten, bambu, pamuk ve diğer bitkisel materyallerin hücre çeperinin temel maddesini oluşturmakta olup, odunun hücre çeperinin %40-60'ını kapsar. Selülozla beraber selüloz asetat, selüloz nitrat gibi türevleri de suni ipek, barut, plastik, fotoğraf filmi, selülozik vernik gibi materyallerin üretiminde kullanılmaktadır. Molekül bakımından lineer bir polimer olup zincir şeklinde moleküllerden oluşmakta ve yapı taşı glikoz anhidrit birimleridir. Bu birimler birbiri ile 1-4~ glukozidik bağlarıyla bağlanmıştır. Asidik hidroliz sonucu reaksiyon ürünü olarak sadece glukoz, ara ürün olarak da sellobioz, sellotrioz vb. oluşmaktadır.
Selüloz su ve benzen, alkol, aseton, kloroform gibi organik çözücülerde çözünmez. Odun selülozunun % 85’i, % 75,5’lik sodyum hidroksit çözeltisinde çözülmez. Buna keyfi olarak "alfa selüloz" ismi verilmiş olup, bu kısım rejenere selüloz ve çeşitli selüloz türevlerinin üretiminde geniş çapta kullanılır. Selülozun seyreltik sodyum hidroksitle muamelesinden merserize pamuk elde edilir. Selüloz, schweitzer çözeltisi adı verilen, bakır-II-hidroksit ve derişik amonyum hidroksit karışımında çözünür. Çözelti, ince deliklerden bir asit banyosundan geçirildiğinde rejenere selüloz elde edilir. Rejenere selüloz piyasada viskoz rayonu ismini alır.
Selüloz bitkinin sert ve kuvvetli olmasını sağlar, otçul hayvanlar selülozu sindirebilirler bunun nedeni ise bağırsaklarında yaşayan simbiyoz bakterileri, protozoa türleri ve odun yiyen bazı böcek türlerinin salgıladıkları selülaz enzimidir. Selüloz sanayide cmc adıyla seramik yapımında, boya üretiminde üstün film yapıcılığı sayesinde ekonomik oluşuyla da tercihen kullanılmaktadır.Glikoz moleküllerinin ters bağlanması sonucunda oluşmuşlardır. İnsanlar ve hayvanlar selülozu enerji verici olarak kullanamazlar. Selüloz suda çözünmez ve iyotla reaksiyon vermez.
Lignin : Karbonhidrat olmayan kompleks yapıda bileşiktir. "Lignin" iğne yapraklı ağaç odunlarında %25-%35, yapraklı ağaç odunlarında%17-%25 oranında bulunur. Yapı taşı fenil propan ünitesidir. Suyu iten bir madde olan lignin, selülozu yarı selülozlara bağlayarak ağaçsı yapıyı ortaya çıkarır. Bu nedenle ağacın veya odunun selüloz, yarı selüloz ve ligninden meydana gelen kompozit bir yapısı bulunmaktadır. Bu haliyle lignin doğal bir polimer veya çimento olarak görülebilir. Lignin ne bir polisakkarit, ne bir lipid, ne de bir DNA veya RNA dır. Aromatik ve alifatik işlevleri olan bir yapısı bulunmaktadır. Kaotik bir yapısı olduğu da söylenmektedir. Optik olarak pasiftirler.
"Alfa Selüloz" : Selülozun üç sınıfından biri olan alfa selüloz en yüksek polimerizasyon derecesine sahiptir ve en kararlı olanıdır. "Hemiselüloz" olarak bilinen diğer iki sınıf, beta selüloz ve gama selüloz'dur. Alfa selüloz, odun ve kağıt hamurunun ana bileşenidir. Hamuru,% 17,5'lik bir sodyum hidroksit çözeltisi içine batırarak diğer bileşenlerden ayrılabilir. Saf beyaz, alfa selüloz çözünmez ve çözeltiden filtrelenebilir ve kağıt veya selülozik polimerlerin üretiminde kullanımdan önce yıkanabilir. Kağıttaki alfa selülozun yüksek bir yüzdesi, sabit ve kalıcı bir malzeme sağlayacaktır. Keten ve pamuk yüksek oranlarda alfa selüloz içerir. Hemiselüloz: Hücre çeperi içinde yer alan selüloz dışındaki polimerik amorf hidrokarbonlara hemiselüloz denilmektedir. Hemiselüloz, alkalen sulu çözeltilerde kolaylıkla çözünebilen ve asitlerin etkisiyle kısmen kolaylıkla hidroliz olabilen maddelerden meydana gelmektedir. Selüloz homopolisakkaritlere girerken hemiselülozlar heteropolisakkaritler grubuna girerler. Hemiselüloz tüm odun türlerinde odun kuru ağırlığının %20-%30’unu oluşturur ve dallanmış molekül zincirlerinden meydana gelir. Hemiselülozların birçoğu nişasta gibi rezerv maddesi olarak odunda yer alır. Selüloz %17.5'lik NaOH'da çözünemediği halde hemiselülozlar çözünür. Polimerizasyon derecesi daha düşüktür